Dla większości populacji, dalekiej od medycyny, udar jest domyślnie uważany za chorobę osób starszych. Jest to częściowo prawdą: ryzyko choroby wzrasta wraz z wiekiem. Jednak ponad 60% przypadków ostrego udaru mózgu stwierdza się u pacjentów poniżej 70. roku życia, a na całym świecie szybko rośnie liczba mężczyzn i kobiet w wieku produkcyjnym, którzy borykają się z tym problemem i jego konsekwencjami. Dlaczego jest tak ważny w walce z udarem mózgu? profilaktyka pierwotna i co zrobić, jeśli jesteś w grupie ryzyka? O tym i wiele więcej w naszej rozmowie z doktorem nauk medycznych, profesorem Katedry Chorób Nerwowych i Neurochirurgicznych Białoruskiego Państwowego Uniwersytetu Medycznego Emilia Sidorowicz.

Przejmij kontrolę nad ryzykiem

— Emilia Konstantinowna, udar mózgu, podobnie jak wiele innych poważnych chorób, w ostatnich dziesięcioleciach stał się znacznie „młodszy”. Jaki jest powód?

„Istotnie, jeśli ostatnio udary mózgu występowały głównie u pacjentów w wieku powyżej 55–60 lat, obecnie około jedna trzecia przypadków występuje u osób w wieku produkcyjnym. Według badania opublikowanego w lutym 2020 r. w czasopiśmie Stroke od 10 do 15% udarów mózgu występuje u pacjentów w wieku od 18 do 50 lat. Chociaż ogólna częstość występowania udaru mózgu maleje, zwłaszcza wśród osób powyżej 65. roku życia, w rzeczywistości wzrasta wśród osób młodych i w średnim wieku. Dodam, że udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie i uznawany jest za wiodącą etiologię długotrwałej niepełnosprawności fizycznej i poznawczej u dorosłych.

Aby odpowiedzieć na pytanie, dlaczego udar dotyka obecnie młodych ludzi, musimy poznać czynniki ryzyka. Należą do nich wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie), nieregularne bicie serca (migotanie przedsionków), palenie tytoniu, otyłość, cukrzyca typu 2 oraz nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych. U kobiet ryzyko udaru gwałtownie wzrasta, jeśli zsumują się trzy czynniki: przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych (doustne środki antykoncepcyjne powodują zakrzepy krwi w tętnicach i podwyższają ciśnienie krwi), palenie tytoniu i migreny.

A teraz zobaczmy, co mamy: na całym świecie rośnie liczba młodych ludzi z otyłością, cukrzycą typu 2, nadciśnieniem, doliczmy do tego ogromną liczbę palaczy, uzależnienia od alkoholu czy narkotyków. Wszystko to prowadzi bezpośrednio do wczesnego udaru. Oczywiście istnieje również czynnik genetyczny, ale najczęściej udar jest wynikiem stylu życia danej osoby.

Na tle tak pesymistycznych faktów są jednak dobre wieści. Najważniejszą rzeczą, o której należy pamiętać, jest to, że większości udarów nie można uniknąć, ale raczej można im zapobiec.

– Porozmawiajmy o tym bardziej szczegółowo.

„Ludzie mogą odegrać rolę w zmniejszaniu własnego ryzyka udaru poprzez rzucenie palenia, regularne ćwiczenia, przestrzeganie diety ubogiej w przetworzoną żywność i bogatą w warzywa oraz kontrolowanie istniejących schorzeń, w tym cukrzycy typu 2 i wysokiego ciśnienia krwi”.

Ważne jest monitorowanie zmian ciśnienia krwi, ponieważ ponad połowa wszystkich udarów jest związana z wysokim ciśnieniem krwi. Nadwaga lub otyłość również odgrywa negatywną rolę: zbyt duża waga, zwłaszcza w dolnej części pleców, powoduje dodatkowe obciążenie serca i innych narządów oraz zwiększa ryzyko nadciśnienia i cukrzycy.

Osobno trzeba powiedzieć o jedzeniu. Żywność przetworzona (tzw. fast food, który dziś niestety cieszy się ogromną popularnością wśród młodszego pokolenia) zawiera wyższą zawartość soli, tłuszczu i cukru, które przyczyniają się do wysokiego ciśnienia krwi, a także zwiększają ryzyko otyłości. Zdrowa dieta bogata w owoce i warzywa, produkty pełnoziarniste, zdrowe tłuszcze i uboga w sól może pomóc w zapobieganiu nadciśnieniu i leczeniu go. Prawidłowe odżywianie należy łączyć z regularną aktywnością fizyczną – to dobra profilaktyka miażdżycy.

Skupiam się także na stresie: jak wiadomo, silne negatywne emocje chwilowo podwyższają ciśnienie krwi. Jeśli regularnie doświadczasz wysokiego poziomu stresu, może on z czasem uszkodzić tętnice, zwiększając ryzyko udaru i innych chorób. We współczesnym świecie nie da się żyć bez stresujących sytuacji, trzeba jednak nauczyć się panować nad sobą, podchodzić filozoficznie do prób losu i starać się myśleć pozytywnie.

Udar mózgu jest ostrym zaburzeniem krążenia krwi w mózgu w wyniku zablokowania tętnicy i późniejszej śmierci komórek mózgowych w obszarze zaopatrywanym przez tętnicę lub pęknięcia tętnicy z krwotokiem do substancji lub błony mózgu.

Mniej soli i tłuszczów trans

— Jakich pokarmów powinny w pierwszej kolejności unikać osoby z wysokim ciśnieniem krwi i ryzykiem udaru?

— Jedzenie zdrowej, świeżej i nieprzetworzonej żywności oraz unikanie słodkich napojów wiąże się z niższym ryzykiem chorób układu krążenia. Jednak najważniejszą modyfikacją diety, którą należy rozważyć, jest ograniczenie spożycia soli. Jeśli masz skłonność do wysokiego ciśnienia krwi i spożywasz dużo soli, będziesz miał trudności z kontrolowaniem ciśnienia krwi, a nadciśnienie, jak już omawialiśmy, jest częstą przyczyną udaru.

Ponadto wskazane jest, jeśli nie wyeliminowanie z menu, to przynajmniej w miarę możliwości ograniczenie częstotliwości spożycia czerwonych i przetworów mięsnych, które charakteryzują się dużą zawartością tłuszczów nasyconych i sodu. Unikaj tłuszczów trans znajdujących się w ciastach, ciastach i innych wyrobach cukierniczych. Jeśli Twoim celem jest utrata zbędnych kilogramów, a w przeszłości cierpiałeś na nadciśnienie i cukrzycę, najlepiej, przynajmniej tymczasowo, przejść na niskotłuszczowe produkty mleczne.

– Wysoki poziom cholesterolu – jaki ma związek z udarem mózgu?

– Większość cholesterolu w organizmie wytwarzana jest w wątrobie i transportowana do krwi przez białka zwane lipoproteinami. Dzieli się je na 2 typy: lipoproteiny o małej gęstości (LDL) i lipoproteiny o dużej gęstości (HDL). Udar mózgu jest powiązany z wysokim poziomem cholesterolu LDL.

Cholesterol LDL często nazywany jest złym cholesterolem, ponieważ jeśli jest go za dużo, gromadzi się na ścianach tętnic i może powodować problemy z układem krążenia – co zwiększa ryzyko udaru mózgu. U większości ludzi poziom cholesterolu zależy od tego, co jemy: dieta bogata w tłuszcze nasycone i tłuszcze trans podwyższa poziom cholesterolu LDL, zwiększając ryzyko miażdżycy, zwężenia (zwężenia) naczyń krwionośnych i udaru. Pokarmy bogate w tłuszcze trans obejmują mleczną i białą czekoladę, toffi, ciasta, budynie i ciasteczka, wypieki, przetworzone mięsa (kiełbaski, hamburgery, pasztety), masło, margarynę, śmietanę i inne pełnotłuste produkty mleczne, takie jak śmietana i ser.

Jak samodzielnie obniżyć poziom złego cholesterolu?

– Wystarczy wykonać kilka prostych kroków. Zwiększ ilość błonnika w swojej diecie – wykazano, że jego spożywanie obniża poziom cholesterolu LDL (zwłaszcza błonnika znajdującego się w warzywach, fasoli i owsie). Zwiększ ilość kwasów omega-3 w swojej diecie. Jedzenie co najmniej jednej porcji tłustych ryb lub zwiększenie spożycia nasion bogatych w kwasy omega-3 może podnieść poziom HDL i wesprzeć zdolność organizmu do usuwania cholesterolu LDL z krwiobiegu. Poruszaj się więcej. Przywróć wagę do normy. Rzuć palenie: Nikotyna zakłóca naturalne procesy organizmu i zwiększa poziom cholesterolu.

Czynnik ludzki

— Jak rozpoznać, że u bliskiej osoby występują ostre problemy z krążeniem mózgowym?

— Na całym świecie stosuje się do tego metodę FAST, która w 80% przypadków pomaga zdiagnozować udar. F (twarz): Sprawdź, czy jedna strona twarzy osoby nie opada, zwłaszcza gdy się uśmiecha. A (ramiona) – ramiona: jeśli ramiona samoistnie opadają po podniesieniu ich przez osobę, jest to niebezpieczny objaw. S (mowa): Udar często wpływa na mowę, powodując bełkotanie. T (czas): Jeśli dana osoba ma wszystkie te objawy, należy zapisać godzinę ich wystąpienia i natychmiast zadzwonić pod numer 911. Inne objawy udaru obejmują trudności w rozumieniu mowy, problemy ze wzrokiem, chodzeniem, utratę równowagi, zawroty głowy i nagłe, silne bóle głowy.

Wczesne wykrycie objawów udaru i pilne wezwanie karetki znacznie zmniejszają ryzyko niepełnosprawności i śmierci.

— Dlaczego u młodych pacjentów dochodzi do nawrotu udaru? W końcu prawie wszystkie czynniki ryzyka można kontrolować.

— Problem polega na tym, że wiele osób po udarze mózgu (zwłaszcza młodych mężczyzn i kobiet) nie koncentruje się na terapii. Nie chcą postrzegać siebie jako chorych, nie chcą zmieniać swoich nawyków. Istnieje znacząca różnica pomiędzy pacjentem powyżej 60. roku życia, który zgłasza się do lekarza pierwszego kontaktu i neurologa, a pacjentem w wieku 35-45 lat. Pierwszy ma zazwyczaj rozpisany cały plan leczenia, codziennie i częściej niż raz mierzy sobie ciśnienie, prowadzi dzienniczek posiłków i bierze przepisane przez lekarza tabletki ściśle godzinowe. Drugie najczęściej odnosi się do niedbałej rehabilitacji i zapobiegania nawrotom udaru mózgu – ostry kryzys minął, zostali wypisani ze szpitala i to wystarczy. W mojej praktyce był taki przypadek: pacjentem po powtarzającym się udarze był mężczyzna w wieku około 45 lat, bardzo pulchny, o bordowej karnacji. Po pierwszym udarze zadaniem było obniżenie ciśnienia krwi, schudnięcie i przejście na prawidłowe odżywianie. Lekarz przepisał mu odpowiednie leki i zalecił dietę. Pytam pacjenta, czy zastosował się do zaleceń specjalisty. Jeśli chodzi o dietę i rezygnację z alkoholu – nie, nie trzymałam się tego. Brałaś tabletki na nadciśnienie?Tak, brałam je przez około miesiąc, poczułam się lepiej, więc odpuściłam. To takie zbrodnicze podejście do własnego zdrowia. Wiadomo jednak, że osobom, u których zdiagnozowano nadciśnienie tętnicze, zwłaszcza po udarze, przepisuje się terapię lekową na całe życie. W żadnym wypadku nie należy przerywać przyjmowania leków ani zmniejszać ich dawkowania bez zgody lekarza.

Bardzo, bardzo wiele w pierwotnej i wtórnej profilaktyce udaru mózgu zależy od samego człowieka, jego kompetentnego podejścia do własnego zdrowia. Ponieważ lekarze ze swojej strony robią wszystko, co w ich mocy. Z roku na rok na Białorusi wielokrotnie wzrasta liczba pacjentów, w leczeniu których stosuje się najnowocześniejsze metody – terapię trombolityczną i endowaskularną. Jednak główną przeszkodą w ich szerszym zastosowaniu jest niski, terminowy dostęp do opieki medycznej. W „złotych” 4,5 godzinach od wystąpienia choroby do szpitala trafia jedynie około 30% pacjentów. Ludzie muszą być bardziej odpowiedzialni za sygnały wysyłane przez ciało i umieć je słyszeć i słuchać. Przy najmniejszym podejrzeniu udaru należy natychmiast zwrócić się o pomoc lekarską.

DO MOMENTU

Jedna na pięć osób po udarze mózgu cierpi na cukrzycę. Pacjenci ci mają gorsze wyniki w przypadku ostrych incydentów naczyniowo-mózgowych niż reszta populacji. Cukrzyca powoduje, że tętnice różnej wielkości „twardnieją”, co zwiększa ryzyko powstania zakrzepów krwi lub pęknięć naczyń krwionośnych. Osoby chore na cukrzycę mogą również być narażone na szereg dodatkowych czynników ryzyka udaru mózgu, w tym otyłość, niewłaściwa dieta, siedzący tryb życia i wysoki poziom cholesterolu.

Wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że choruje na cukrzycę, ponieważ jej stan może się pogarszać przez dłuższy czas. Poproś swojego lekarza rodzinnego o sprawdzenie czynników ryzyka cukrzycy, udaru mózgu lub chorób serca.

Jak wysokie ciśnienie krwi wiąże się z ryzykiem udaru?

Stale wysokie ciśnienie krwi w naczyniach zmusza układ krążenia (serce, naczynia krwionośne) do przemieszczania krwi po organizmie z dużym obciążeniem. Ta dodatkowa praca prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, w tym także w mózgu, które z biegiem czasu stają się twardsze i zwężane, co w konsekwencji grozi zablokowaniem tętnic, przerwaniem lub ograniczeniem dopływu krwi do określonego obszaru mózgu i udarem niedokrwiennym mózgu.

Z drugiej strony zwiększenie ciśnienia krwi przepływającej przez naczynia krwionośne mózgu może spowodować ich pękanie i krwawienie. Nazywa się to udarem krwotocznym, który może również spowodować trwałe uszkodzenie mózgu lub śmierć.

Według WHO globalne prawdopodobieństwo udaru wzrosło o 50% od 2005 roku. Na Białorusi udar mózgu jest jedną z trzech głównych przyczyn śmiertelności i niepełnosprawności.

Zdjęcie pixabay.com